روش جذب جوانان به مساجد چیست؟

عواطف جوشان، آرمان خواهى، شور و نشاط و زیباطلبى، فضاى زندگى جوان را پر کرده است از سوى دیگر مسجد به عنوان مهم‏ترین کانون مذهبى، زیبایى خود را دارد. صداى رساى مؤذن، محراب جذاب و معنویت مسجد هر صاحب دلى را به خود جلب مى‏نماید سخن بر سر این است که چگونه مى‏توان میان جوانى و مسجد و به بیان دیگر میان دو زیبایى، پیوند و یگانگى‏آفرید.

پرسش جدى این است که چرا در نسلى که به دلیل «زیبا جویى» نمى‏تواند از کنار زیبایى روح (مسجد و نماز) ساده بگذرد، اقبال و استقبال و نشاط براى برپایى نماز در مسجد نمى‏بینیم؟ باید بگوییم روح حقیقى مسجد که همه زیبایى‏ها را در خود دارد، هنوز در معرض دید جوانان قرار نگرفته است. روش‏هاى جذاب در ایجاد گرایش به کار گرفته نشده و با گذشت بیش از بیست سال از انقلاب کانون‏هاى دینى و به ویژه مسجد متناسب با نیازهاى دینى نسل نوجوان و جوان قدم بر نداشته‏اند. اما متأسفانه ما عادت کرده‏ایم که در ناکامى‏هاى خود بلافاصله مخاطب را متهم کنیم و به تبرئه خویش بپردازیم.

در این پاسخ سعى شده است راه‏هاى جذب جوانان به مسجد مورد بررسى قرار گیرد و عوامل و زمینه‏هاى آسیب زایى که سبب فاصله گرفتن نسل جوان از مسجد و بى رغبتى نسبت به حضور فعال و پر شور آنان مى‏گردد شناسایى شود.

مسجد بى گمان به عنوان سنگرى که از آغاز بناى آن تاکنون داراى نقش فرهنگى و آموزشى و تربیتى بوده است نمى‏تواند در خصوص نسل جوان و پرسش گر، ساکت و بى برنامه باشد واز آن طرف، جوان آرمان خواه و زیبا طلب که تشنه مذهب و عواطف دینى است نمى‏تواند نسبت به این مکان مقدس بى توجه باشد اما تمهیداتى لازم است تا بین این دو تعامل و پیوندى مستحکم ایجاد نماید.

مهم‏ترین عوامل ایجاد پیوند میان مسجد و جوان عبارتند از:

1- ایجاد ارتباط عاطفى بین خانه و مسجد:

خانواده به عنوان نخستین کانون تعلیم وتربیت نقش عمده‏اى در برقرارى ارتباط جوان با مساجد دارد. بسیارى از کارهاى ناپسند تا به صورت عادت در نیاید در اجتماع انجام نمى‏گیرد. امام على(ع) یکى از روش‏هاى تربیتى را عادت مى‏داند که از آن به عنوان طبیعت دوم یاد مى‏کند. و مى‏فرماید: «عود نفسک فعل المکارم و تحمّل اعباء المغارم تشرف؛ نفسک و تعمر آخرک و یکثر حامدوک؛[i] نفس خود را به امور نیک عادت دهید تا شرافت یابید و آخرت خود را آباد کنید و ستایش کنندگان را افزایش دهید.» بر این اساس اسلام سفارش مى‏کند فرزندان را از کودکى به نماز و روزه عادت دهید تا تقید به فرائض در بزرگسالى بر آنان دشوار نگردد.[ii]

2- ایجاد ارتباط عاطفى بین مدرسه و مسجد:

مدرسه به عنوان خانه دوم مى‏تواند پل ارتباطى بین جوان و مسجد باشد. جوانان ما بیش‏تر اوقات خود را با محیط مدرسه و با تماس و گفتگو با مربیان مى‏گذرانند و بدیهى است که گفتار و کردار آنان تأثیر بیش‏ترى دارد. از این فرصت باید استفاده کرد وتفکیک ناخواسته میان تعلیم و تربیت را از بین برد مراکز آموزشگاهى نباید تنها دغدغه خود را آموزش و تدریس بدانند. متأسفانه امروز درمراکز آموزشى دو مقدمه آموزش و پرورش از یکدیگر جدا شده و افراد خاصى خود را موظف به تربیت دینى نوجوانان و جوانان مى‏دانند از این رو در مدارسى که نماز جماعت اقامه مى‏شود در نمازخانه فقط مربیان پرورشى و معلمان دینى حضور مى‏یابند و دیگر معلمان حضور کم رنگ دارند. آیا معلمان ریاضى، انگلیسى، ورزش، فارسى و غیره در قبال تربیت دینى دانش‏آموزان وظیفه‏اى ندارند؟ اگر معلم ریاضى در کنار دانش‏آموزان در نماز جماعت حضور یابد قطعاً اثر او به مراتب بیش از مربیان پرورشى خواهد بود. از سوى دیگر متصدیان امور مساجد باید رابطه خود را با مدرسه تقویت نمایند.

اگر در جشن مدرسه، شیرینى به شکل بسته‏بندى شده و به نام مسجد به دانش‏آموزان داده شود چه تأثیرى خواهد داشت؟ اگر امام جماعت و هیئت امناى مسجد در مراسم مدرسه شرکت کنند چه فضاى مناسبى ساخته خواهد شد؟ از این طریق مى‏توان موانع میان مسجد و مدرسه را از پیش رو برداشت و تعادل طرفین برقرار کرد.

3- ایجاد ارتباط عاطفى بین مسجد و جوان:

جوان، موجودى است عاطفى، زود رنج و شکننده. اگر با جوانان با صداقت و احترام برخورد شود به سهولت مى‏توان در این دوره از حیات در عمق دل و صفاى قلب او نفوذ کرد. پیامبر اکرم(ص) توصیه فرموده‏اند: «علیکم بالشبان خیراً فانهم ارق افئدة ان اللَّه بعثنى بشیراً و نذیراً محالفنى الشبان و خالفنى الشیوخ؛ بر شما باد به جوانان که قلب آنان رقیق‏تر و آمده پذیرش خیر است. وقتى خداون مرا براى انذار و بشارت مردم مبعوث کرد سالخورده‏ها با من مخالفت کردند اما جوانان با من پیمان بستند».[iii]

لازم نیست شعائر دینى و تکالیف شرعى را بر جوانان تحمیل کرد که این کار عکس العمل منفى دارد بلکه کافى است کانون مذهبى را به صورت جذاب، عرضه نمود و فضاى صمیمى و خوشایندى را فراهم کرد. و در کنار هدایت بر همدلى تأکید ورزید. براى توفیق در ارتباط بین مسجد و جوان باید به همدلى برسیم. وقتى جوان احساس کند تنها از او گوش انتظار داریم چیزى به نام پذیرش اتفاق نمى‏افتد. ما معمولاً در نصیحت کردن قهرمانیم اما در همدلى واقعاً کم مى‏آوریم و به همین دلیل پل‏هاى ارتباط را مى‏شکنیم.

همدلى نیازمند چند مسأله است:

1- درک جوان:

واقعیت آن است که دوره جوانى اقتضائات خاص خود را دارد. جوانان به دلیل ناپختگى کم تجربگى، احساسات شدید و مشکلات بلوغ به طور طبیعى، خطاپذیرند و از طرفى روحیه استقلال‏طلبى و ستیزه جویى زمینه چالش‏ها و تضادها را در میان این قشر و بزرگ‏ترها به وجود مى‏آورد نحوه برخود با مسائل جوانان بسیار ظریف و حساس مى‏باشد، بسیارى از دست اندرکاران کانون‏هاى دینى و مساجد، بدون توجه کافى به واقعیات دوران نوجوانى و جوانى و مشکلات ویژه آنان، اقدام به واکنش‏هاى تند و افراطى مى‏کنند و چه بسا یک یا دو برخورد ناسنجیده و ناصواب براى همیشه جوانان را از مساجد و عرصه تربیت دینى دورگرداند. استاد مطهرى داستانى را نقل مى‏کند که گویا این حقیقت است و مى‏گوید: شخصى که به مسجد مى‏آمد و نماز جماعتش ترک نمى‏شد توسط یکى از مقدسین مورد عتاب قرار مى‏گیرد که اگر مسمانى چرا ریشت را این طور کرده‏اى؟ او از همان جا سجاده را بر مى‏دارد و مى‏گوید این مسجد و این نماز جماعت و این دین و مذهب مال خودتان رفت که رفت.[iv]

آنان که منادیان و ناشران فرهنگ نمازند باید راه‏هاى ارتباط با جوانان را شناسایى کنند و از روش‏هاى کارآمد استفاده نمایند و خودرا جاى جوان بگذارند وتوقع بیش از حد از او نداشته باشند خوشبختانه دین واقع بین اسلام به نکات دقیقى پرداخته که بسیار کارگشا است. وقتى امام على(ع) با خدمت کارش قنبر براى خرید لباس به بازار رفتند و دو پیراهن دو درهمى و سه درهمى خریدارى نمودند امام(ع) پیراهن سه درهمى را به قنبر دادند. قنبر گفت: شما به آن سزاوارترى چون شما بالاى منبر مى‏روى و خطبه مى‏خوانى، امام(ع) در پاسخ فرمود: «انت شاب و لک شره الشباب؛ تو جوان هستى و میل جوانى دارى».[v] در حدیث فوق امام(ع) این درس را به همگان داده است که جوان را درک کنند و روحیه او را در نظر گیرند.

2- انعطاف‏پذیرى:

همدلى بدون انعطاف‏پذیرى ممکن نیست. جوان به حکم جوان بودن در معرض خطا و لغزش است. از این رو امام على(ع) مى‏فرماید: «جهل الشباب معذور و علمه محقور؛ نادانى جوان غیر قابل ملامت و علم او محدود واندک است»[vi] خداوند به پیامبر رحمتش مى‏فرماید: «و لو کنت فظاً غلیظ القلب لا نفضوا من حولک؛ اگر سخت دل و ترش روى بودى همه از تو دور تو پراکنده مى‏شوند».[vii] مسؤلان مساجد باید با تحمل و بردبارى و انعطاف‏پذیرى، با جوانان بزرگوارانه برخورد کنند و چون پدرى دلسوز دست نوازش بر سر فرزندان خود بکشند و «ارتباط عاطفى» را بر ارتباط دستورى و خشک مقدم دارند. روان شناسان معتقدند نخستین امرى که بر اثر پیوندهاى معنوى یا معنایى و دوستى مى‏شکفد محبت است و محبت در ابتداى امر مستقل و فراگیراست.[viii]

3- جوان گرایى:

معمولاً جوان از جوان بهتر و زودتر مى‏پذیرد. در دو جوان به دلیل نزدیک بودن جهان احساسى وعاطفى و روحى، تفهیم و تفاهم سریع‏تر اتفاق مى‏افتد. در حال حاظر ائمه جماعت بسیارى از مساجد کهنسال‏اند و با دنیاى جوان بیگانه‏اند هر چند در این میان، پیران خوش اندیش و جوان دل وجود دارند که توانایى فوق العاده‏اى در جذب جوانان دارنداما باید به یک جوان گرایى در مساجد برسیم.

بعضى از جوانان، عدم امکان ارتباط با امام جماعت سالمند را دلیل اجتناب از نماز جماعت و عدم حضور در مساجد مى‏دانند و به تجربه دیده شده مساجدى که امام جماعت جوان و پرشورى دارد در جذب جوانان موفق‏تر بوده‏اند.

در این رابطه لازم است تحولى در سیستم مدیریتى مساجد به وقوع پیوندد و فرهنگ جوان گرایى در اداره مساجد نهادینه گردد و جوانان در کنار سالمندان در هیئت امناى مساجد راه یابند.

4- زیبا سازى مساجد:

یکى از راه‏هاى استحکام پیوند جوانان با مساجد، زیبا ساختن مساجد و کانون‏هاى دینى است. مساجد از همان سردر تا درون مسجد (صحن، محراب، فضا، دیوارها و غیره) باید آراسته و پیراسته و جوان پسند باشد واز جاذبه‏هاى هنرى و علمى در پیشانى مسجد استفاده شود. پاکیزگى، طراوت و زیبایى مسجد، در جذب جوانان بسیار مؤثر است. بعضى از دانش‏آموزان، بوى بد، فضاى تنگ نمازخانه، فرش‏ها و موکت‏هاى آلوده را باعث بى رغبتى به نماز مى‏دانند.

5- فعال کردن مساجد:

براى حضور جوانان در مساجد، لازم است، مساجد را از انحصار به نماز، خارج کرد، جوان عنصرى فعال و پرشور است و به دنبال کانونى فراگیر و خودجوش مى‏باشد. مطالعه عصر نبوى نشان مى‏دهد که مسجد، پایگاه تصمیم‏گیرى اجتماعى، نظامى، سیاسى، عبادى و فرهنگى بوده است. در این صورت مسجد یک مجتمع مى‏باشد که جوانان را با سلایق مختلف در خود جمع کرده است. اگر در دوران دفاع مقدس ما شاهد حضور چشمگیر جوانان در مساجد بودیم یکى از دلائلش فعال بودن در زمینه‏هاى عبادى، نظامى و فرهنگى بوده است.

اگر امکانات هنرى، ورزشى، نمایشى، کتابخانه در کنار مسجد به عنوان جزئى از پیکره مسجد محسوب شود جوانان به مسجد راغب‏تر خواهند شد. با کمال تأسف دنیاى الحاد در مسیر خود با ظواهرى زیبا از روش‏هاى نو و از تمامى امکانات استفاده مى‏کنند ولى ما تنها به روش‏هاى سنتى اکتفا کرده‏ایم و از همه ظرفیت‏ها استفاده نمى‏کنیم.

قرآن کریم به کاربرد هنر در القا و تغییر افکار اشاره کرده و مى‏فرماید: سامرى دشمن موسى(ع) با زر و زیور، گوساله‏اى ساخت که صدایى شگفت داشت و آن را خداى موسى معرفى کرد و به این صورت پیروان موسى(ع) را به انحراف کشاند.[ix]

چرا ما براى هدایت مردم از شیوه‏هاى هنرى مثل فیلم، کارتون، تئاتر، نقاشى، گرافیک، مسابقه و غیره استفاده نکنیم؟

6- بهبود شیوه‏هاى پیام رسانى دینى:

متأسفانه در روش‏هاى تبلیغى و جذب جوانان، بیش‏تر از روش‏هاى کلیشهاى و تکرارى و به صورت مستقیم استفاده مى‏کنیم و همین امر در بى علاقگى و گریز جوانان از نماز جواعت مؤثر بوده است.

در برخى تحقیقات به ویژه تحقیقاتى که در آموزش و پرورش انجام پذیرفته است یکى از دلایل گریز دانش‏آموزان از نماز جماعت، سخنرانى‏هاى طولانى و تکرارى مطرح شده است.[x] ما هندسه گفتن با جوانان را به خوبى نمى‏دانیم و یا رعایت نمى‏کنیم. پر گویى، مکرر گویى و ارتباط مستقیم آمرانه و دستورى باعث دلزدگى و نفرت و دین گریزى جوانان مى‏شود. در یک نظر سنجى از دانش‏آموزان که در مورد منابع کسب اطلاعات درباره زندگى حضرت على(ع) صورت گرفته است معلوم گردید که سریال امام على(ع) که از تلویزیون پخش شد بالاترین نمره ولى سخنان روحانیون کم‏ترین نمره را به خود اختصاص داده است و این موضوع، نگرش منفى جوانان نسبت به روش متعارف تبلیغ دینى را مى‏رساند و ثابت مى‏کند که دانش‏آموزان به طور کلى، حوصله و علاقه کم‏ترى براى شنیدن سخنان یا خواندن مطالب دارند.

ما در عصر ابتکارات و خلاقیت‏ها به سر مى‏بریم هر روز شیوه‏هاى جدید اطلاع رسانى و تبلیغاتى ابداع مى‏شود ولى آیا شیوه‏هاى پیام رسانى در عرصه دین و معارف دینى شیوه‏هاى کارآمد و به روز است؟ بى شک منبر و وعظ و خطابه یکى از شیوه‏هاى اصیل و مؤثر تبلیغ دینى است ولى آیااین روش در همه جا و براى همه اقشار جامعه مفید است؟ آیا ائمه جماعات مساجد به غیر از سخنرانى، روش دیگرى را آزموده‏اند؟ باتوجه به تجارب سودمند مبلغان در سال‏هاى اخیر در به کارگیرى از گفتگوى مستقیم دو نفرى و به اصطلاح تبلیغ چهره به چهره و رفیق شدن و اظهار همدردى کردن بانسل جوان وقت آن رسیده که در سطح وسیع از این تجربه ارزش‏مند استفاده گردد و ائمه جماعات مساجد با اتخاذ روش ابتکارى خود، مجالس رادر خانه‏ها به صورت پرسش و پاسخ و هدایت غیر مستقیم برگزار نمایند. یکى از رموز موفقیت روحانیون در جبهه‏هاى حق علیه باطل در سال‏هاى دفاع مقدس در همین امر نهفته است روحانى با رزمندگان نشست و برخاست داشت در کنار آن‏ها غذا مى‏خورد، استراحت مى‏کرد، در غم و شادى‏هاى آنان شریک بود و از میهن اسلامى دفاع مى‏نمود و در وقت نماز، به عبادت مى‏پرداخت، از این رو رزمنده به محض شنیدن صداى اذان با رغبت و عشق به نمازخانه‏ها روى مى‏آوردند و نداى وحدت سرمى‏دادند.

7- عمل گرایى:

روابط جوان با مسجد تا حد زیادى بستگى به نوع برخورد و رفتار امام جماعت و الگوهاى جامعه‏دارد. جوانان حساس و زود شکن هستند. رؤیت فاصله میان گفتن و بودن در جامعه، زمینه گریز جوانان را فراهم مى‏کند. آن‏ها کم‏تر مى‏توانند به تحلیل عمیق بپردازند، از این رو زود قضاوت و حکم صادر مى‏کنند.

توصیه‏هاى کلامى در صورتى که با رعایت نکات روان شناختى انجام گیرد تأثیرى بسزا خواهد داشت ولى عدم هماهنگى میان قول و فعل، پند و اندرز مربیان را بى اعتبار مى‏کند. امام صادق (ع) مى‏فرماید: هرگاه شخص عالم به مقتضاى علم خویش عمل نکند اثر موعظه‏اش هم چون آب باران بر روى سنگ صاف از قلب‏هاى مردم محو خواهد شد.[xi] امام على(ع) نیز مى‏فرماید: کسى که خود را پیشواى مردم قرار مى‏دهد پیش از آن که به آموزش دیگران بپردازد باید خود را آموزش دهد و نیز باید تربیت کردار او بر تربیت گفتارش پیشى داشته باشد.[xii] استاد مطهرى مى‏گوید: این خود یک غفلت و اشتباه بزرگى است امروز در اجتماع ما که براى گفتن و نوشتن و خطابه و مقاله بیش از اندازه ارزش قائلیم و بیش از اندازه انتظار داریم. در حقیقت از زبان اعجازمى‏خواهیم.[xiii]

سعدیا گر چه سخندان و مصالح گویى به عمل کار بر آید به سخندانى نیست

فرزندان ما بیش از آن که به گفتار ما نظر افکنند اعمال ما را زیر نظر مى‏گیرند که گفته‏اند: بچه‏هاى ما آن گونه مى‏شوند که ما هستیم نه آن گونه که مى‏خواهیم باشند.[xiv] یکى از پیامدهاى تضاد در گفتار و رفتار مبلغان دینى و متصدیانامور مساجد، ایجاد تنفر در بین جوانان است در روان‏شناسى ثابت شده است که بخش زیادى از یادگیرى انسان از راه چشم صورت مى‏گیرد. استاد مطهرى مى‏گوید: هیچ چیز بشر را بیش‏تر از عمل تحت تأثیر قرار نمى‏دهد شما مى‏بینید مردم از انبیاء و اولیا زیاد پیروى مى‏کنند ولى از حکما و فلاسفه آن قدر پیروى نمى‏کنند چرا؟ براى این که فلاسفه فقط مى‏گویند، فقط مکتب دارند، فقط تئورى مى‏دهند... ولى انبیا و اولیا تنها تئورى و فرضیه ندارند عمل هم دارند آن چه مى‏گویند اول عمل مى‏کنند حتى این طور نیست که اول بگویند بعد عمل کنند اول عمل مى‏کنند بعد مى‏گویند، وقتى انسان بعد ا زآن که خودش عمل کرد گفت آن گفته اثرش چندین برابر است. [xv]بسیار اتفاق افتاده وقتى از جوانان مى‏پرسیم چرا به مسجد نمى‏روى؟ مى‏گویند فلان مسجدى نماز جماعتش ترک نمى‏شود ولى در عمل فلان کار را مى‏کند. او انتظار چنین رفتارى را از الگوهاى جامعه ندارد. از این رو نسبت به همه چیز بدبین و بى اعتماد مى‏شود.

در شرایط که جوان به الگو گرایى و همانند سازى توجه خاص دارد باید روى کرد تازه‏اى به این مقوله ارزش‏مند صورت گیرد و الگوهایى متناسب با فرهنگ دینى به شکل جوان معرفى گردد و در دو بخش، سخت‏افزارى و نرم‏افزارى شکل و محتواى مساجد، تغییر اساسى به وجود آید تا در تعامل جوان و مساجد، شاهد خیزشى همه جانبه باشیم.

8- پاسخ گویى به پرسش‏هاى دینى جوانان:

یکى از راه‏هاى استحکام پیوند میان مسجد و جوان، رفع نیاز فکرى و معنوى جوانان مى‏باشد. جوانان ذهن خلاق و جستجو گرى دارند و همواره به دنبال کشف حقیقت و حل مسائل و پاسخ گویى به شبهات‏اند. علاوه بر آن امروز شبهه افکنى در حوزه فرهنگ دینى یکى از پر خطرترین جلوه‏هاى تهاجم فرهنگى در عرصه تربیت دینى است این شبهات به قول استاد مطهرى، گذرگاه خوبى هستند اما عدم پاسخ گویى به آن‏ها موجب تزلزل در عقاید واندیشه‏هاى دینى آنان مى‏گردد و پایه‏هاى تربیت دینى را سست مى‏گرداند. جوان اگر احساس کند که مسجد محلى براى پاسخ گویى به سؤالات اوست و در آن شخصیت ارزش‏مند و فرهیخته‏اى است که درد او را درک مى‏کند، خواه ناخواه به سمت و سوى او متمایل مى‏گردد و دیگران رانیز با خود همراه مى‏سازد. استاد مطهرى مى‏گوید: ما امروز از این نسل گله داریم که چرا با قرآن آشنانیست چرا در مدرسه‏ها قرآن یاد نمى‏گیرند حتى به دانشگاه هم که مى‏روند از خواندن قرآن عاجزند البته جاى تأسف است که این طور است اما باید از خودمان بپرسیم ما تاکنون چه اقدامى در این راه کرده‏ایم؟ آیا با همین فقه و شرعیات و قرآن که در مدارس است توقع داریم نسل جوان با قرآن آشنایى کامل داشته باشد؟[xvi] قرآن از مؤمنان مى‏خواهد که سخنانشان محکم و استوار باشد »قولوا قولاًسدیاً؛[xvii] این نکته در تربیت دینى و جذب جوانان بسیار مهم و حیاتى است که سخنان مربى باید. همچون سدى محکم جلوى امواج مختلف مقاوم باشد.

9- پیوند مسجد با زندگى جوان:

اگر مساجد از خاصیت تک بعدى (معنوى گرایى) به سوى چند بعدى شدن سوق داده شود و اقدام عملى در جهت نیازهاى فردى و اجتماعى نسل جوان بردارد قطعاً در جذب جوانان موفق خواهد بود. وجود برخى مشکلات زمینه ساز انحراف و بى رغبتى به دین یا کانون‏هاى دینى است. بیکارى، عدم ازدواج و عدم تأمین معیشتى زمینه دین گریزى و سستى نسل جوان را فراهم مى‏سازد. از جوانى که در آتش غریزه جنسى مى‏سوزد و بر اثر بى کارى و عدم امید به آینده سر از یأس و ناامیدى در مى‏آورد و مأمنى براى حل مشکلات خودنمى یابد چگونه انتظار رغبت به نماز و دین مدارى از او مى‏توان داشت. دین خردگرا و حکمت مدار اسلام در کنار مسایل معنوى بر مسایل مادى و اقتصادى نیز تأکید مى‏کند و فقر را مایه کفر معرفى مى‏کند چنان که از پیامبر (ص) نقل است که فرمود: کاد الفقر ان یکون کفراً؛[xviii] رهبران دینى و الگوهاى جامعه باید خود را با مشکلات جوانان درگیر کنند و در حد امکان در حل آن بکوشند تا از این طریق پیوند عاطفى برقرار گردد. مردم دل به کسى مى‏دهند و خانه دل را حریم کسانى مى‏سازند که با درد و رنج آنان آشنا و با غم هایشان محرم و در راه خدمت به آنان کوشا باشند.

در این راستا پیشنهاد مى‏شود در مساجد ستاد رفع مشکلات جوانان تأسیس گردد و معتمدین محل از اهل مسجد در سامان دهى معیشت جوانان، کاریابى، آسان سازى ازدواج و غیره مشارکت نمایند.

شیوه‌ها و عوامل جذب جوانان به مساجد

برای جذب جوانان به مساجد و نماز جماعت و شركت در سایر برنامه‌های فرهنگی مساجد شیوه‌ها و عواملی وجود دارد كه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

1) امام جماعت

امام جماعت در هر مسجد عاملی مهم در پیشرفت و ترقی مسجد به شمار می‌رود و چنانچه دارای شرایط لازم باشد، تأثیری بسزا در تحولات مثبت در جوانان و در نتیجه گرایش آنان به مساجد خواهد داشت؛ این صفات از این قرار است:

1ـ ثابت بودن

شناخت امام جماعت از مسجد، مؤمنان محل و نمازگزاران و غیره از جمله اموری است كه در عملكرد وی نقشی مهم دارد؛ خصوصیات و اوضاع خاص هر محل و اهالی آن باعث می‌شود كه وی تصمیم مقتضی اتخاذ كند و در راه اجرای آن گام بردارد كه ثابت بودن امام جماعت در مسجد محل این مسأله را عملی می‌سازد.

2ـ توانایی علمی

از عواملی كه می‌تواند در جذابیت امام جماعت مؤثر باشد، توانایی و اندوخته‌های علمی اوست، چرا كه ممكن است سؤالی از طرف جوانان در حیطه‌ی تخصصی او مطرح شود تا او با استفاده از معلومات خود در زمینه‌های مختلف از جمله جامعه شناسی، و روان‌شناسی جوانان و غیره، پاسخ دهد. طبیعتاً قدرت علمی روحانی مسجد باعث اطمینان و اعتماد مردم، به خصوص جوانان می‌شود و آنان نیز همواره سعی می‌كنند در مواقع لزوم با او ارتباط برقرار سازند و با اطمینان خاطر و طیب نفس با وی معاشر باشند و از كمالات و معلومات او بهره‌مند شوند.

3ـ نظم

امام جماعت ضرورت دارد كه در كلیه‌ی كار‌های مربوط به مسجد نظم و انضباط را مراعات كند، به موقع به مسجد بیاید، نماز را اقامه كند و اوقات سخنرانی و ارشاد مردم را تنظیم و با توجه به حال حضار مطالب خود را بیان كند و از ذكر مطالب اضافی و اطاله‌ی كلام خودداری ورزد.

4ـ‌ بیان ساده و شیوا

مطالبی كه امام جماعت بیان می‌كند،‌باید حتی المقدور ساده و شیوا باشد و از تلفظ كلمات و جملات عجیب و غریب و نا‌مأنوس بپرهیزد؛ ‌چرا كه عمده‌ی مخاطبان وی بی‌سواد، كم سواد‌و ناآشنا به كلمات تخصصی هستند،‌در غیر این صورت با توجه به روحیه‌ی جوانان و كم ظرفیت بودن آنان، خستگی و كسالت بر آن‌ها عارض می‌شود.

5ـ ‌ابتكار خلاقیت

بعضی از وعاظ هنگام سخنرانی آموخته‌های علمی خود را به همان‌گونه كه فرا گرفته‌اند،‌بیان می‌كنند، در حالی كه می توانند با ذكر مثال‌ها و حكایت‌های تاریخی، مطالب و كلمات قصار، شوخ طبعی و داستان‌های شیرین را با رعایت نكات روانشناسی جوانان به گونه‌ای زیبا و جذاب‌تر عرضه كنند.

6ـ‌ دوستی با جوانان و نوجوانان

امام جماعت مسجد می‌تواند با كنار گذاشتن بعضی از محدودیت‌های كاذب یا غیر ضروری، بین خود و جوانان،‌آن‌ها را به خود نزدیك كند؛ به قدر معقول با آنان صحبت كند،‌احوال آن‌ها را در حالت عادی و غیر عادی جویا شود و حتی المقدور در همنشینی‌ها و مجالست‌ها همراه آنان باشد و از فرصت‌های مناسب به منظور بیان مقصود استفاده كند؛ در حالی كه بعضی از روحانیان با اتخاذ تدابیر نامناسب و حالت‌های عالمانه به خود گرفتن، سنگین و رنگین حركت كردن بی‌حد، هم كلام نشدن با دیگران ‌خصوصاً جوانان و ...، بین خود و جوانان فاصله می‌اندازند.

7ـ‌ احترام و تواضع

همیشه با احترام به دیگران و داشتن حالت تواضع در مقابل همنوعان، نوعی ارادت قلبی دیگران را در حق خود جذب می‌كنیم، حال اگر تواضع و احترام از جانب روحانی و رهبر معنوی،‌آن هم با جوانان كه دارای قلبی پاك و جویای صحبت هستند، صورت گیرد، قطعاً موفقیت‌های چشمگیری به دست خواهد آمد؛ این روش از جمله طرق تبلیغ عملی است كه در تاریخ صدر اسلام خصوصاً در وصف پیامبر گرانقدر اسلام نقل شده است و نتایج بسیار خوبی هم در بر داشته است.

8ـ‌ آراستگی ظاهری

روحانی و رهبر معنوی در اجتماع باید در قالب الگو و نمونه‌ی خوبی‌ها مطرح شود؛ بنابراین امام جماعت باید به بهترین وجه ممكن لباس بپوشد، تمیز باشد، محاسن مرتب داشته باشد و از عطر استفاده كند؛‌مواظب نظافت دهان و دندان و احیاناً بوی بد دهان خود باشد و در مجموع مسأله‌ی نظافت ظاهری را فراموش نكند.

9ـ‌توانایی جسمی

در برگزاری نماز جماعت و سخنرانی‌ها لازم است مسائلی نظیر وقت دیگران و كهولت سن حاضران مراعات شود؛‌حال اگر امام جماعت سن بالایی داشته باشد، طبیعتاً نماز طولانی می‌شود و ممكن ا ست مأمومان خسته شوند.

10ـ دارا بودن دانش لازم

اگر امام جماعت صرفاً به یك سری اطلاعات علمی دست یافته باشد،‌انتقال آن به روش معمولی و بیان ساده‌ی آن مطالب ممكن نیست و با توفیق كمتری قرین است؛ لذا ضروری است از علوم دیگر نظیر روانشناسی جوانان و نوجوانان استفاده شود.

11ـ ‌درك موقعیت سنی جوانان

موقعیت سنّی جوانان و نیاز‌ها و روحیات آنان در این سنین باید مورد توجه قرار گیرد؛ لازم نیست همیشه از آنان بخواهیم در كلیه‌ی مراسم ادعیه و زیارات شركت و گریه و زاری را پیشه كنند، زیرا جوانان و نوجوانان در كنار این مسائل معنوی نیاز به تفریحات سالم و ورزش و آموختن دانش روز دارند؛ تحرك و انرژی زیاد از خصوصیات این دوران است و جوانان به تنوع بیشتری نیازمندند.

12ـ‌ تهیه‌ی امكانات مالی

امام جماعت می‌تواند با نظارت كامل و سر و سامان دادن به امور مالی مسجد و تخصیص بودجه‌های لازم در راه جذب جوانان، به این مهم دست یابد.[xix]

2ـ خانواده و دوستان

خانواده و دوستان از مهم ترین عوامل تشكیل دهنده شخصیت افراد هستند كه در شكل گیری اندیشه تربیتی، سیاسی، تحصیلی و دینی فرد مؤثر خواهند بود. اگر اعضای خانواده به ویژه پدر و مادر خود به مسجد بروند یا به رفت و آمد فرزندشان به مسجد توجه كنند یا اینكه فضای خانه به طور كلی با آموزش‌ها و مفاهیم دینی آشنا باشد، می‌توان انتظار داشت جوانان با مسجد، میانه خوبی داشته باشد.

در خارج از خانواده دوستان بر ارزش‌ها و بینش‌های جوان تأثیر زیادی دارند. از آنجایی كه روابط دوستانه جوانان، قوی تر و مؤثرتر از دیگر رده‌های سنی است، اهمیت گروه دوستان بیشتر می‌شود.

خانواده‌ها باید به گونه‌ای غیر مستقیم بر دوستان و دوست یابی فرزند خود نظارت كنند و ملاك‌های دوست خوب و اهمیت دوست و دوستی را برای جوانان بازگو كنند تا فرزندشان به وسیله دوستان مؤمن و مسجدی به آموزه‌های دینی از جمله مسجد علاقه‌مند شوند.

3) امكانات و فعالیت‌های مسجد

در بحث بررسی نقاط ضعف و قوت مسجدها، به اهمیت گستردگی فعالیت‌های مسجد و امكانات آن اشاره شد. با توجه به ابزارها و شیوه‌های نوین فرهنگی، امروزه مسجدها بدون امكانات و فعالیت‌های گوناگون و حساب شده نمی‌توانند با دیگر مراكز و ابزار به ظاهر فرهنگی رقابت كنند.

- امكانات

با توجه به روحیات و فضای فرهنگی جامعه، مسجد برای جذب جوانان، باید دست كم در دو زمینه فعالیت داشته باشد: امكانات فرهنگی و امكانات ورزشی.

اگر از سوی مسجد در محل، مكانی برای ورزش جوانان در نظر گرفته شود یا با برنامه ریزی و هماهنگی هیئت امنا، جوانان مسجد بتوانند از امكانات ورزشی در سطح شهر با تخفیف ویژه استفاده كنند، بسیار مناسب است. كانون فرهنگی، روزنامه‌ها، مجله‌ها، كامپیوتر، كتاب‌خانه، نوارخانه، بانك سی دی و ویدئو كلوپ از امكانات فرهنگی مسجد است كه با مدیریت صحیح، میتواند برای مسجد درآمدزا نیز باشد و به گسترش امكانات فرهنگی كمك كند.

- فعالیت‌ها

مسجد برای جذب جوانان، باید فعالیت‌های گوناگونی انجام دهد تا هر گروه از جوانان را با یك شیوه به سوی خود بكشاند.

- برگزاری مسابقه‌ها

برگزاری مسابقه‌ها یكی از فعالیت‌های پردامنه و كم هزینه مسجد است كه در صورت مدیریت صحیح، در آمدزا نیز خواهد بود. جوانان روحیات گوناگونی دارند. برخی به ورزش، برخی به هنر و برخی به نویسندگی علاقه مند هستند. برای مثال، در ماه مبارك رمضان پس از نماز جماعت و سخنرانی، هر شب مسابقه‌های ورزشی برگزار شود. این نوع مسابقه‌ها با روحیه بیشتر جوانان سازگار است. برگزاری مسابقه‌های قرآن، خطاطی، نقاشی، نویسندگی، خاطره نویسی، عكاسی و طراحی، در موضوعی متناسب با مناسبت‌های مذهبی در رده‌های سنی گوناگون، فعالیتی مؤثر و مفید است. برخی از این مسابقه‌ها را می‌توان در سطح كل شهر و یا حتی كل كشور برگزار كرد. حضور امام جماعت در هنگام برگزاری مسابقه‌ها یا اعلام نتایج در ایجاد و گسترش ارتباط او با جوانان مؤثر است.

هم چنین مسابقه‌های حضوری به صورت پرسش و پاسخ در مسجد، هنگام مراسمی كه در مناسبت‌های مذهبی برگزار می‌شود، همراه با اهدای جوایز قابل توجه است.

- سفرهای زیارتی و سیاحتی

جوانان، روحیه پر شور و با نشاطی دارند كه در راه هدایت آنان باید از این روحیه استفاده كرد. مسافرت ابزار مناسبی در این راستا به شمار می‌رود. مسافرت علاوه بر اینكه سبب شادابی روح و روان می‌شود، ابزار فرهنگی و تبلیغاتی مناسبی است كه اگر مسئولان اردو به آن توجه كنند، بسیار مفید خواهد بود. اردو و مسافرت‌های دسته جمعی جوانان از سوی مسجد كه با حضور امام جماعت، برخی از اعضای هیئت امنا و جوانان متعهد مسجدی و دیگر جوانان مسجد برگزار می‌شود از چند سو قابل توجه است:

الف) مكان و محل اردو

مسئولان اردو باید مكانی را انتخاب كنند كه فقط تفریحی یا زیارتی نباشد، بلكه باید به هر دو جنبه توجه شود، برای مثال مشهد مقدس و مناطق جنگی جنوب هم جنبه زیارتی و هم جنبه سیاحتی دارد.

ب) زمان اردو

زمان برگزاری اردو و مدت آن نیز در جهت دهی به محتوا و بار معرفتی و شناختی آن مؤثر است. برای مثال برگزاری اردو در روز عرفه در مناطق جنوب، برای برگزاری دعای عرفه مفید است؛ به گونه‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ای كه اردو دو روز پیش از روز عرفه و یك روز پس از آن به پایان می‌‌رسد؛ یعنی اردو فقط به جنبه مذهبی توجه نداشته باشد، بلكه مسائل تفریحی نیز رعایت شود.

هم چنین اردویی برای زیارت مسجد مقدس جمكران و برگزاری دعای توسل در شب‌های چهار‌شنبه مؤثر است. در صورت موافقت جوانان، مسافرت برای دیدار با علما و عرفا نیز پیشنهاد می‌شود.

ج) مسائل حاشیه‌ای

گاهی ممكن است زمان و مكان اردو همه اهداف مسئولان فرهنگی مسجد را برآورده نكند یا اینكه به دلیل روحیات و انتظارهای ویژه جوانان، برگزاری اردو یا مكان مطلوب ممكن نباشد. در این صورت، توجه به مسائل حاشیه‌ای اردو، گامی بلند و پنهان در راستای دست یابی به اهداف دراز مدت و گران سنگ تربیت دینی است. این مسائل، بدون اینكه سبب حساسیت جوانان حاضر در اردو بشود، به گونه‌ای غیر مستقیم بسیاری از مفاهیم دینی را به جوانان منتقل می‌كند و فضای كلی اردو را دینی می‌كند.

برای مثال فرض كنید كانون فرهنگی مسجد در تابستان، پس از به پایان رساندن امتحانات، اردوی چند روزه در مناطق سرسبز شمال برگزار می‌كند. این اردو از نظر زمان و مكان، مذهبی نیست و فقط سیاحتی است، ولی می‌توان فضای اردو را دینی كرد. در این راستا، توجه به نكات زیر لازم است:

1ـ  نام اردو بسیار مهم است و در جهت دهی كلی آن مؤثر است. برای مثال نام اردو، به رنگ سبز انتظار یا منتظران یا سربازان جوان و دیگر مفاهیمی باشد كه با فرهنگ مهدویت در ارتباط است.

2ـ  برگزاری مراسم دعا و پخش اذان، نماز جماعت، سخنرانی دینی و مسابقه‌های كتبی و شفاهی با موضوع‌های احكام فقهی و مسائل عقیدتی بسیار مهم و مؤثر است.

3ـ  حضور امام جماعت در اردو و صحبت‌های موردی با جوانان، در آگاهی از نظریه‌ها و بحران‌های جوانان مؤثر است.

حضور دیگر بزرگان مذهبی محل نیز مفید است.

4ـ  مدت زمانی كه جوانان در اتوبوس هستند، صوت مذهبی مثل نوار تواشیح، مداحی، مولودی خوانی، قرآن با صوت زیبا و مناجات نامه پخش شود.

در كل باید اردو به سمتی پیش رود كه علاوه بر بار معنوی روحانی، سبب دل زدگی جوانان نشود و آنان خاطره خوبی از اردو داشته باشند.

- مجله محلی

جوانان توان مندی‌ها و استعدادهای فراوانی دارند كه استفاده بهینه از آنها و شكوفاسازیشان درایجاد اعتماد به نفس و مبارزه با تهاجم فرهنگی بسیار مؤثر است. یكی از این امور كه در پركردن اوقات فراغت و رشد علمی و اجتماعی جوانان بسیار مؤثر است، راه اندازی مجله محلی در مسجد است. این كار هر چند نخست با گرفتاری‌هایی رو به روست، ولی نخستین دست آورد‌های آن، تداوم كار را تقویت می‌كند. همه اعضای مسجد شامل نمازگزاران، هیئت امنا، كانون فرهنگی بسیج و امام جماعت، باید در انجام این طرح كمك كنند. مطالب این مجله با نظارت هیت امنا و امام جماعت و با نویسندگی جوانان محل در موضوع‌های اجتماعی و دینی و محلی چاپ و در خانه‌های محل، پخش شود. هر یك از جوانان با توجه به توان‌مندی‌ها و علاقه‌اش، قسمتی از كار را بر عهده می‌گیرد. بهتر است برخی مطالب به وسیله امام جماعت و هیئت امنا نوشته شود. احكام فقهی، مسائل عقیدتی، تفسیر قرآن و روایت‌هایی به صورت گذرا و جالب، شخصیت‌شناسی شخصیت‌های بزرگ دینی و ملی، مطالب مورد علاقه جوانان با عنوان‌های گوناگون‌، همچون پسرها نخوانند، دخترها بدانند و مصاحبه با اعضای محل در رده‌های سنی و اجتماعی مختلف می‌تواند از مطالب این مجله باشد.

- كلاس‌های آموزشی

یكی مهم ترین جنبه‌های مسجد، مسائل آموزشی است. هر چند بسیاری از جوانان از درس و كلاس گریزان هستند، ولی برگزاری برخی كلاس‌های آموزشی مورد علاقه جوانان در جذب آنان مؤثر است. كلاس‌های آموزشی ورزشی و هنری علاوه بر اینكه به امكانات زیادی احتیاج ندارد، مورد علاقه و اشتیاق جوانان نیز هست. این كلاس‌ها در رشته‌های خیاطی، گلدوزی، گل سازی، هنر‌های دستی، خطاطی، نقاشی و طراحی، عكاسی و فیلم برداری، ورزش‌های رزمی و شنا برای خانمها و آقایان، قابل برگزاری است. برای افزایش سطح كمی و كیفی كلاس‌ها، هیئت امنا باید با بخش آموزشی‌های فنی و حرفه‌ای وزارت آموزشی و پرورش‌هماهنگی كند.

برگزاری برخی كلاس‌های كمك درسی، آموزش زبان و كامپیوتر در داخل مسجد یا خارج از مسجد، با برنامه ریزی و هماهنگی مسجد ممكن است.

4ـ بها دادن به جوانان

جوانان روحیه ویژه‌ای دارند. ستایش خواهی و جلب توجه كردن دو نوع از خواسته‌های جوانان در زمینه ذهن و عاطفه است.[xx] بنابراین، بها دادن به جوانان، عامل مهمی در راستای تأمین خواسته‌ها و جذب آنان به مسجد است. البته این به معنای اختیار دادن زیاد و غیر منطقی به جوانان و یا پذیرش هر نوع نظر و سلیقه آنان نیست.

- عضویت در هیئت امنا

هیئت امنا، هیئت مدیره مسجد است كه همه فعالیت‌های مسجد را سمت و سو می‌دهد. بنابراین، عضویت یكی از جوانان متعهد و مؤمن مسجدی در هیئت امنا به نوعی بها دادن به چوانان است. این اقدام باید سبب ایجاد رقابت سازنده میان جوانان، برای به دست آوردن این پست باشد.

- نظر خواهی

شایسته است بزرگ‌ ترها، اعضای هیئت امنا و امام جماعت، برای فعالیت‌های گوناگون مسجد، نظر جوانان را جویا شوند و در صورت امكان، پیشنهادهایشان را اجرا كنند. این اقدام سبب خودباوری و احساس شخصیت در جوانان می‌شود. آنان از اینكه می‌بینند نظرهایشان در تصمیم گیری‌های مسجد اثر دارد، خوشحالند و مسجد را از خود می‌دانند. در نتیجه، پیوسته در م


:: موضوعات مرتبط: مطالب , ,
:: برچسب‌ها: روش جذب ,
:: بازدید از این مطلب : 298